Pontic Hellenism in the Black Sea area now part of Georgia and the Ukraine dates back to mythology and legend of the Golden Fleece. There were Greek colonies on the shores of that sea then known as Euxinos Pontos as early as the 5th century B.C. By the 4th century the kingdom of Pontos was flourishing. In Byzantine times a large number of Greeks of Asia Minor were Pontians. In 1204, Alexios (I) and his brother David, of the imperial Komninos family, founded the Pontic state Trebizond (Trapezounta). When the Byzantines returned to the throne in 1261, Trebizond remained more or less independent, although it paid occasional tribute to Constantinople. The kingdom prospered, for it was the trade route to the Far East from Anatolia and to Europe from the Middle East through Russia. In 1461, fell to the Turks.At the start of the 20th century until 1916, there were still 750,000 Greeks in now-Turkish Pontos.
Ο επαναληπτικός αγώνας ου ΑΠΟΕΛ με την Τραπζονσπόρ, έδωσε την ευκαιρία στον υπογράφοντα και σε άλλους εκατόν περίπου Ελληνοκύπριους να επισκεφθούν την πρωτεύουσα του Πόντου, την Τραπεζούντα.
Στο σημερινό μου σημείωμα θα ήθελα να αναφερθώ στην Τραπεζούντα όπως την έζησα για τρεις περίπου μέρες και στα όσα μπόρεσα να πληροφορηθώ από κρυπτοχριστιανούς που μου αποκάλυψαν την ταυτότητά τους. Όπως είναι αδιανόητο σε Έλληνα ορθόδοξο να επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη και να μην συμπεριλάβει την Αγία Σοφιά, έτσι είναι αδιανόητο και για τον Έλληνα που επισκέπτεται την Τραπεζούντα να μην μεταβεί και στην ελληνικότατη Ματσούκα (σήμερα Μάτσκα) και να μην προσκυνήσει στην Παναγία Σουμελά.
Ήταν επόμενο λοιπόν να επισκεφθούμε κι εμείς τον ιερό αυτό χώρο και να ανάψουμε νοερά το κερί μας στη Θεομήτορα. Ο δρόμος που οδηγεί στη Μονή είναι μαγευτικός αφού περνά δίπλα από ποτάμια και δάση.
Η Παναγία Σουμελά χρονολογείται από το 385 μ.Χ. και κατ’ άλλους από το 472 μ.Χ. Το επιβλητικό αυτό οικοδόμημα που σεβάστηκαν οι αιώνες οδηγείται προς τελική καταστροφή από τα γειτονικά λατομεία και τη χρήση δυναμίτη σε αυτά. Τα λατομεία βρίσκονται σε απόσταση δύο χιλιομέτρων και κάθε έκρηξη δυναμίτιδας ισοδυναμεί με σεισμό έντασης 3,5 βαθμών στην κλίμακα Ρίχτερ, σύμφωνα με καθηγητή γεωλογίας του Πανεπιστημίου Μαύρης Θάλασσας (εφημ. Ραντικάλ 30.9.01).
Οι ζημιές στη Μονή ανάγκασαν τις τουρκικές αρχές να απαγορεύσουν τη χρήση εκρηκτικών υλών (1998). Στις 24.4.2001 ο ιδιοκτήτης του λατομείου περιφερειάρχης Ματσούκας του Κόμματος Μητέρας Πατρίδας Μουράτ Αλτίντας, πέτυχε την ακύρωση της απόφασης και δυστυχώς, σήμερα η περιοχή σείεται από τις εκρήξεις, ό,τι και αν σημαίνει αυτό για την Παναγία Σουμελά. Η συμφωνία μεταξύ Νομαρχίας και Αλτίντας προνοεί τη χρήση δυναμίτη, αρκεί να ενημερώνεται προ τούτο η στρατοχωροφυλακή.
Στη Μονή συνεχίζονται έργα συντήρησης και αναστήλωσης υπό ην αιγίδα της Ουνέσκο και ο μεγαλύτερος χώρος είναι καλυμμένος με σκαλωσιές. Σήμερα, η Παναγία Σουμελά είναι από τα πλέον σημαντικά αξιοθέατα της Τουρκίας και το κυριότερο της ευρύτερης περιοχής Τραπεζούντας και Πόντου με δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες κατ’ έτος. Οι Τούρκοι έχουν μετατρέψει τη Μονή σε μουσείο με είσοδο τρία δολάρια ή πέντε λίρες Τουρκίας.
Εκτός από τη Μεγαλόχαρη της Τραπεζούντας μάς δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφθούμε και την Αγία Σοφία, η οποία βρίσκεται σε ένα ύψωμα στα δυτικά ου Κέντρου και σε μικρή απόσταση από το στάδιο της πόλης. Πρόκειται για τον πλέον καλοδιατηρημένο ναό στην Τραπεζούντα ο οποίος επί Οθωμανών μετατράπηκε σε τζαμί. Το 1964 μετατράπηκε σε μουσείο μετά από τη συντήρηση της αρχαιολογικής αποστολής ου Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου.
Σύμφωνα με τουρκικές πηγές, κατά την κατάληψη της πόλης από τους Ρώσους (1916-1918) χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη. Διάφορες ταφόπετρες Ελλήνων και Αρμενίων που ανακαλύφθηκαν κατά τις εργασίες έργων οδοποιίας, μεταφέρθηκαν στο προαύλιο του ναού. Αρκετές νωπογραφίες (13ος αιώνας) έχουν καταστραφεί, όσες όμως σώζονται, καθαρίστηκαν και συντηρήθηκαν κατά τα έτη 1957-1963.
Θαυμάσαμε τα βυζαντινά τείχη των Κομνηνών και τον τάφο της Μαρίας, συζύγου ου Βαγιαζίτ του Β’ (1481-1512). Η Μαρία αναγκάστηκε να ασπαστεί τον μωαμεθανισμό και πήρε το όνομα Γκιουλμπαχάρ. Το μαυσωλείο και το παρακείμενο τζαμί φέρουν ο όνομά της.
Κάθε στενό και κάθε γωνιά της Τραπεζούντας μαρτυρεί την ελληνικότητά της. Εκατοντάδες οι εκκλησίες, οι περισσότερες ισοπεδώθηκαν και με τα οικοδομικά υλικά τους ανήγειραν σπίτια ή περιφράξεις κήπων.
Άγιος Ευγένιος
Υπάρχουν πολλοί κρυπτοχριστιανοί
Τόσο στη Τραπεζούντα όσο και σε διάφορες περιοχές της Τουρκίας είναι πιθανό να συναντήσετε κρυπτοχριστιανούς αρκεί να σας εμπιστευτούν και να σας αποκαλύψουν το μυστικό τους. Οι σημερινοί κρυπτοχριστιανοί είναι παιδιά, εγγόνια ή δισέγγονα των εξισλαμισθέντων Ελλήνων και Αρμενίων. Εμφανίζονται ως μουσουλμάνοι, οι άνδρες περιτομούνται, εκτελούν τα θρησκευτικά καθήκοντα που επιτάσσει το Ισλάμ αλλά δεν λησμονούν τον Χριστιανισμό. Σε κάποιο σημείο του σπιτιού ή του καταστήματός τους, θα βρίσκεται κρυμμένη κάποια εικόνα που γι’ αυτούς είναι ο πιο ιερό κειμήλιο ενδεχομένως δε να είναι και η μόνη κληρονομιά από τον πατέρα ή παππού τους.
Για τους κρυπτοχριστιανούς καθήκοντα ληξιαρχικού αρχείου αποτελούσαν τα εικονίσματα στο πίσω μέρος των οποίων ήταν γραμμένο το γενεαλογικό δένδρο της οικογένεια। Οι κρυπτοχριστιανοί του Πόντου λέγονται Κλωστοί ή Γυριστοί, τουρκικά δε, Domme. Ο μεγαλύτερος αριθμός τους διαμένει στην Τόνια, περιοχή που βρίσκεται κάπου 50 χιλιόμετρα από την Τραπεζούντα. Οι κάτοικοι εδώ ομιλούν την ελληνική, αλλά ο άγρυπνο μάτι των ανδρών της ασφάλειας και της τοπικής στρατοχωροφυλακής τούς εξαναγκάζει να είναι αρκετά προσεκτικοί στις επαφές τους με τους Έλληνες που τους επισκέπτονται. Περισσότερο ελεύθεροι είναι όσοι κατοικούν στην Τραπεζούντα ή τις άλλες μεγαλουπόλεις. Αρκετούς μπορούμε να συναντήσουμε στη Ματσούκα.
Εκτενές ρεπορτάζ για τους Έλληνες του Πόντου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΑΚΤΟΥΕΛ (29।10।1992) με τις μαρτυρίες ου ανταποκριτή του από επίσκεψη στο χωριό Ισκεντερλί, την ελληνικότατη κωμόπολη Αλεξανδρινή.
Οι κάτοικοι εδώ εξισλαμίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά μέχρι σήμερα ως μητρική τους γλώσσα έχουν την ελληνική ποντιακή. Τα χωριά του φέρουν ελληνικές ονομασίες άσχετα αν οι τουρκικοί χάρτες αναφέρονται σε αυτά με την τουρκική τους ονομασία. Όταν πέρσι ο Ερντογάν επισκέφθηκε το χωριό του, οι συγχωριανοί του τον υποδέχτηκαν με τεράστιο πανό που έγραφε «POTAMOS A HOS GELDINIZ» («Καλώς ήλθατε στον Ποταμό»). Οι δημοσιογράφοι του ζήτησαν να τους εξηγήσει για πιο λόγο οι κάτοικοι χρησιμοποιούν την ονομασία Ποταμός και όχι Ντερέμπογιου όπως λέγεται τουρκικά. Και ο Ταγίπ Ερντογάν απάντησε ότι «οι γέροι έχουν συνηθίσει τις παλιές ονομασίες των χωριών». Δυστυχώς για τον ίδιο οι περισσότεροι της υποδοχής ήταν νέοι.
Στην Τραπεζούντα μου δόθηκε η ευκαιρία να συναντήσω και κουβεντιάσω για αρκετή ώρα με έναν κρυπτοχριστιανό, του οποίου τα στοιχεία θα αποφύγω να αποκαλύψω για ευνοήτους λόγους.
Σπύρος Αθανασιάδης
Δημοσιογράφος
Pontos
No comments:
Post a Comment